50-lecie odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie

Leon Renault

Zamek Królewski został wybudowany podczas panowania Bolesława II Mazowieckiego. Wiele razy był przebudowywany, a w ostatecznej formie dotrwał do II wojny światowej, podczas której uległ zniszczeniu za sprawą niemieckich najeźdźców. Dopiero w 1971 roku zdecydowano się na jego odbudowę, nad czym pracował zespół fachowców, a ich działania finansował cały nasz naród. Rekonstrukcję zakończono w 1984 roku.

W między czasie – w 1980 roku – Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2021 roku obchodziliśmy 50-lecie rozpoczęcia jego odbudowy.

Zamek powstał w XIV wieku, ale lata jego świetności przypadły na XVI i XVII wiek, czyli na okres panowania Zygmunta III Wazy. Pierwszym oficjalnym właścicielem Zamku był Kazimierz I Warszawski. Był to książę rawski i najmłodszy z synów księcia czerskiego Trojdena. Dzięki niemu Warszawa nie była już tylko zwykła małą osadą…

Na Zamku gościło wiele ważnych osobistości. Jedną z nich był polski król Władysław Jagiełło, 100 lat później Zygmunt I Stary, a także królowa Bona ze swoimi córkami. W XVI wieku w Zamku zamieszkał Zygmunt August. Po objęciu władzy w Polsce przez króla Stefana Batorego, właścicielką Zamku została jego małżonka, a za razem córka królowej Bony, Anna Jagiellonka. Po jej śmierci w 1596 roku Zamek został przejęty przez Zygmunta III Wazę. Właśnie podczas jego rządów, Zamek uzyskał swój charakterystyczny kształt i stawał się coraz bogatszy. Wtedy wzniesiono bastionowe obwarowania oraz ogrody na skarpie. Zamek zyskał cechy pałacu obronnego, nazywanego Palazzo in fortezza. Wreszcie, na początku XVII wieku Władysław IV Waza, syn Zygmunta III Wazy, zatrudnił kilku włoskich architektów, aby rozbudowali Zamek, co dodało mu basku. Byli to Agostini Locci, Giovanni Battista Gisleni i Constanti Tencalla. Niestety w 1655 roku na Polskę najechali Szwedzi. Zniszczyli Zamek Królewski, a w szczególności jego wnętrza, przez co przez 10 lat nie pełnił funkcji rezydencji królewskiej. W tamtych czasach na tronie polskim zasiadał król Michał Korybut Wiśniowiecki, który przez zniszczenia Zamku Królewskiego zmuszony był mieszkać w pałacu Ujazdowskim do 1670 r. W kolejnych latach Zamek został ponownie zdewastowany przez Szwedów. Zniszczone zostały jego wnętrza, dzieła sztuki, a w salach zrobiono stajnie. Następnie Zamek został ograbiony przez Rosjan na zlecenie cara Piotra I Wielkiego. W 1713 roku Polacy rozpoczęli remont Zamku Królewskiego, który zakończył się po 10 latach. Niestety 31 maja 1732 roku stała się straszna tragedia, niespodziewanie Zamek zaczął płonąć. Pożar strawił rzeźby fasadowe, elewacje oraz Wieżę Zygmuntowską.

Po kilkudziesięciu latach, podczas panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Zamek opływał w świetności, ponieważ król inwestował dużo pieniędzy w jego ulepszanie i przebudowę. Wtedy również władca dał początek pewnej tradycji, a mianowicie obiadów czwartkowych. Polegało to na tym, że co tydzień w czwartki w Zamku Królewskim (a latem w Łazienkach Królewskich) spotykali się artyści m.in. pisarze, literaci, poeci, malarze i muzycy. Zaowocowało to w tamtych czasach rozwojem literatury i sztuki.

Na Zamku Królewskim w Warszawie w 1791 r. doszło do wielkiego historycznego wydarzenia. W Sali Senatorskiej Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 Maja, czyli drugą konstytucję na świecie (po konstytucji amerykańskiej). Kolejną ciekawostką jest fakt, że w XIX wieku dwukrotnie gościł tutaj cesarz Napoleon Bonaparte. Po powstaniu styczniowym w 1863 roku znowu doszło do zniszczenia części zamku, tym razem był to ogród królewski. Wtargnęli tam Rosjanie dewastując go i robiąc w jego miejscu stajnie dla swoich koni.

Wielkimi krokami zbliżamy się do XX wieku, okresu chyba najbardziej mrocznego w historii Zamku Królewskiego w Warszawie. Jak wiecie w 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Rosjanie okradli Zamek Królewski. W Bibliotece Królewskiej stworzyli koszary, natomiast w Galerii Owalnej Szpital Polowy. W 1915 r. po wejściu do polski wojsk niemieckich, Rosjanie ewakuując się wywieźli 800 skrzyń wypełnionych historycznymi przedmiotami i dziełami sztuki. Udało się zachować tylko kilka rzeźb z Sali Rycerskiej – Chronosa i Sławy, a w Sali Wielkiej – Apolla i Minerwy. Niestety sytuacja Zamku nie była wcale lepsza, ponieważ zajęli go Niemcy. Od tego czasu urzędował w nim Generał Gubernator Hans Von Beseler. Jednocześnie w 1915 r. opiekunem i kuratorem zamku został Kazimierz Skórewicz. Prowadził dokumentację fotograficzną, wnętrz i rzeźb, które się zachowały oraz rozpoczął pierwsze remonty.

11 listopada 1918 r., w dniu odzyskania niepodległości przez Polskę na Zamku zawisły biało-czerwone flagi. Rok później Rada Ministrów zdecydowała, że Zamek Królewski, Pałac pod Blachą, Łazienki Królewskie, Belweder, Wawel staną się budynkami reprezentacyjnymi Polski. Józef Piłsudzki, który stał na czele Polski nie zamieszkał jednak w Zamku Królewskim, wybrał Belweder. W Zamku za to zamieszkał premier Ignacy Jan Paderewski. Kazimierz Skórewicz cały czas pracował nad renowacją Zamku. Po podpisaniu Traktatu ryskiego, Rosjanie zwrócili część dzieł sztuki, dzięki temu udało się odtworzyć m.in. Salę Rycerską, Gabinet Konferencyjny oraz Salę Canaletta. Zamek Królewski pamięta wiele ważnych wydarzeń tamtego okresu. 14 października 1920 r. właśnie tutaj wręczono Józefowi Piłsudskiemu buławę marszałkowską. Dwa lata później została tu wystawiona trumna ze zwłokami naszego pierwszego prezydenta – Gabriela Narutowicza. Rok później na Zamku gościł król Rumunii Ferdynand I. W latach 1924–1925 w Sali Tronowej mieszkał Stefan Żeromski.

Przełomowym momentem dla Zamku Królewskiego stało się objęcie stanowiska prezydenta przez Ignacego Mościckiego w 1926 r. To on zmienił Zamek w rezydencję głowy państwa. Od tej pory odbywały się tu najważniejsze uroczystości państwowe. Aż do wybuchu II wojny światowej nad Zamkiem powiewała flaga RP. Pomimo tego, że Kazimierz Skórewicz starał się odnowić Zamek Królewski, jego pomysł rozbudowy nie był zaakceptowany przez rządzących. Został on odwołany, a jego urząd przejął prof. Adolf Szyszko Bohusz. Od tej pory to on kontynuował renowację Zamku Królewskiego.

Zamek oprócz funkcji urzędowej stał się obiektem muzealnym. W 1936 r. powstał przewodnik po Zamku Królewskim w Warszawie, napisany przez Kazimierza Brokla. Zbiory muzealne można było oglądać do 31 sierpnia 1939 r. Następnego dnia, jak wiadomo, rozpoczęła się jedna z najstraszniejszych wojen w historii – II wojna światowa. Podczas ostrzałów i bombardowań w 1939 r. Zamek został bardzo zniszczony, a kustosz zbiorów zamkowych Kazimierz Brokl zginął. Polakom spodziewającym się dodatkowych ataków niemieckich, udało się potajemnie wynieść część dzieł sztuki, dzięki czemu można było później zrekonstruować Zamek. Niestety około 10–13 września, podczas Powstania Warszawskiego w

1944 r. Niemcy wysadzili ruiny Zamku Królewskiego. Ta straszna historia Zamku znalazła swoje odzwierciedlenie nawet w filatelistyce. Powstał znaczek pocztowy obrazujący zamek z 1939 r. oraz jego ruiny z 1945 r.

Po zakończeniu II wojny światowej próbowano odbudowywać Zamek, ale dopiero prawdziwa odbudowa rozpoczęła się w 1971 r. W pracach renowacyjnych, które zakończyły się w 1984 r uczestniczyli obywatele Polski. To oni finansowali całą odbudowę. Z ciekawostek historycznych, również uwiecznionych w filatelistyce należy dodać, że w 1987 r. na Zamku doszło do spotkania pomiędzy papieżem Jan Pawłem II, a Wojciechem Jaruzelskim.

            Na pewno wszyscy znacie Hejnał Mariacki. Ciekawostką jest to, że Warszawa również od 2008 roku ma swój Hejnał. Jest grany codziennie na trzy strony świata o godzinie 11:15 z Wieży Zegarowej Zamku Królewskiego.

Źródła:

Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum – Strona główna (zamek-krolewski.pl)

Zamek Królewski w Warszawie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zdjęcia i ilustracje: zasoby własne.